Zatrzymanie przez Policję to sytuacja, która może spotkać każdego – nawet osoby, które nigdy nie miały kontaktu z wymiarem sprawiedliwości.  Dlatego tak ważne jest, aby znać swoje prawa i obowiązki.

Czym jest zatrzymanie przez Policję i kiedy może do niego dojść?

Zatrzymanie procesowe osoby podejrzanej, tj. takiej, którą podejrzewa się o popełnienie przestępstwa (przypuszcza się, że je popełniła), ale której nie przedstawiono jeszcze zarzutu może mieć charakter fakultatywny lub obligatoryjny. Osoba podejrzana nie jest stroną postępowania karnego, a zatem nie ma uprawnień podejrzanego.

Przesłanki fakultatywnego zatrzymania osoby podejrzanej można, najogólniej rzecz ujmując, podzielić na dowodową i szczególne. Ich łączne spełnienie powoduje, że zatrzymanie jest zasadne oraz legalne. Przesłanka dowodowa opiera się na „uzasadnionym przypuszczeniu”, że dana osoba popełniła przestępstwo, przy czym próg tego przypuszczenia jest niższy niż wymagany do wszczęcia śledztwa czy przedstawienia zarzutów.

Wśród przesłanek szczególnych zatrzymania wymienia się trzy:

Z kolei zatrzymanie obligatoryjne dotyczy sytuacji, gdy spełnione są jednocześnie przesłanka dowodowa i szczególna:

W literaturze podkreśla się, że „uzasadnione przypuszczenie” popełnienia przestępstwa zachodzi, gdy organ ścigania posiada dowody wskazujące z dużym prawdopodobieństwem na konkretną osobę jako sprawcę.

Warto dodać, że podejrzanym staje się osoba, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub która została przesłuchana jako podejrzany bez uprzedniego wydania takiego postanowienia (art. 71 § 1).

Jakie działania powinna podjąć Policja po dokonaniu zatrzymania oraz jakie prawa przysługują osobie zatrzymanej?

Po dokonaniu zatrzymania Policja ma obowiązek bezzwłocznie podjąć określone czynności:

1. Poinformowanie zatrzymanego o powodach zatrzymania, przy czym należy wskazać zarówno okoliczności faktyczne, jak i podstawę prawną działania (zgodnie z art. 244 § 2 k.p.k.).

2. Przekazanie informacji o przysługujących prawach poprzez wręczenie formularza zawierającego wyciąg z odpowiednich przepisów. Zatrzymany ma m.in. prawo do:

   • kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, jeśli sam tego zażąda (art. 244 § 2 w zw. z art. 245 § 1 k.p.k.),

   • powiadomienia wybranej osoby bliskiej o zatrzymaniu – również tylko na jego wniosek (art. 244 § 2 w zw. z art. 245 § 3 oraz art. 261 § 1 k.p.k.),

   • bezpłatnej pomocy tłumacza, jeśli nie zna wystarczająco języka polskiego (art. 244 § 2 k.p.k.),

   • złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia (art. 244 § 2 k.p.k.),

   • otrzymania kopii protokołu zatrzymania (art. 244 § 2 k.p.k.),

   • skorzystania z pomocy medycznej (art. 244 § 2 k.p.k.),

   • wniesienia zażalenia na zatrzymanie (art. 246 § 1 k.p.k.),

   • zwolnienia, jeśli ustanie przyczyna zatrzymania lub w ciągu 48 godzin nie zostanie przekazany do sądu z wnioskiem o areszt (art. 248 § 1 k.p.k.), a także zwolnienia, jeśli sąd w ciągu 24 godzin od przekazania nie podejmie decyzji o zastosowaniu aresztu (art. 248 § 2 k.p.k.),

   • kontaktu z konsulatem, jeżeli zatrzymany jest obywatelem innego kraju (art. 612 § 2 k.p.k.),

   • bycia wysłuchanym przez organ zatrzymujący (art. 244 § 2 k.p.k.).

3. Sporządzenie protokołu zatrzymania, który musi zawierać dane osobowe, okoliczności zatrzymania oraz treść oświadczenia osoby zatrzymanej (art. 244 § 3 k.p.k.).

4. Zgromadzenie danych niezbędnych do ewentualnego zastosowania środków zapobiegawczych i zawiadomienie prokuratora o fakcie zatrzymania (art. 244 § 4 k.p.k.). Prokurator ma prawo nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego, jeśli uzna, że zatrzymanie było bezprawne (art. 248 § 1 k.p.k.).

5. Zapewnienie pomocy medycznej, w tym przeprowadzenie badania lekarskiego, jeśli istnieje taka potrzeba.

Osoba zatrzymana może złożyć oświadczenie, w którym wskaże powody przemawiające za jej zwolnieniem, jednak nie ma ono charakteru dowodowego. Zatrzymany ma prawo do milczenia, z którego warto skorzystać przed konsultacją z obrońcą.

Warto zaznaczyć, że zakres praw przysługujących osobie zatrzymanej jest węższy niż tych, które ma podejrzany. Chociaż zatrzymany formalnie może skontaktować się z adwokatem, to praktyczne możliwości takiego kontaktu są często ograniczone. Obecne przepisy Kodeksu postępowania karnego w tym zakresie są niezgodne z regulacjami prawa unijnego.

Obowiązki osoby zatrzymanej

Zgodnie z art. 74 Kodeksu postępowania karnego, osoba zatrzymana przez Policję ma obowiązek poddać się m.in. zewnętrznym oględzinom ciała oraz innym badaniom, które nie naruszają integralności cielesnej. W ramach tych czynności mogą być pobierane odciski palców, wykonywane fotografie, a także przeprowadzane okazania innym osobom. Osoba zatrzymana może być również zobowiązana do oddania próbek takich jak krew, włosy, wymaz z jamy ustnej czy inne wydzieliny – pod warunkiem, że są one pobierane przez odpowiednio uprawniony personel medyczny lub funkcjonariusza Policji (w przypadku wymazu z policzków).

Zgodnie z art. 15 ust. 4 ustawy o Policji, takie czynności jak okazanie, fotografowanie czy daktyloskopia mogą być wykonane jedynie w przypadku, gdy nie można w inny sposób ustalić tożsamości osoby.

Czas trwania zatrzymania przez Policję

Zatrzymanie przez Policję nie jest równoznaczne z tymczasowym aresztowaniem, które wymaga decyzji sądu. Dlatego jego czas trwania jest dokładnie określony przepisami i ma na celu zapewnienie szybkiego działania służb.

Do 48 godzin

Zatrzymanie powinno zakończyć się natychmiast, gdy ustają jego podstawy. Jeśli zebrane przez Policję informacje nie uzasadniają dalszego zatrzymania, osoba musi zostać niezwłocznie zwolniona (art. 248 § 1 k.p.k.). Jeżeli jednak z materiałów wynika potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania, Policja ma obowiązek przekazać zatrzymanego do dyspozycji sądu w ciągu 48 godzin od zatrzymania.

Brak przekazania do sądu w tym czasie skutkuje bezprawnością dalszego zatrzymania. Zatrzymanemu przysługuje w takim przypadku możliwość dochodzenia odszkodowania. Co ważne, nie można zatrzymać tej samej osoby ponownie na podstawie tych samych dowodów i okoliczności (art. 248 § 3 k.p.k.).

Do 72 godzin

Gdy zatrzymany zostanie przekazany sądowi z wnioskiem o tymczasowy areszt, sąd ma kolejne 24 godziny na podjęcie decyzji. Zazwyczaj oznacza to, że zatrzymany został już przesłuchany jako podejrzany, a jego status został formalnie określony postanowieniem o przedstawieniu zarzutów (art. 249 § 2 k.p.k.). Oznacza to także prawo do obrońcy – w tym z urzędu.

W efekcie maksymalny czas przetrzymywania osoby od chwili zatrzymania do decyzji sądu może wynieść łącznie 72 godziny. Po tym czasie zatrzymanie staje się bezpodstawne, jeśli nie zostanie zastosowany tymczasowy areszt.

Co możesz zrobić w przypadku bezpodstawnego zatrzymania?

Jeśli uważasz, że Twoje zatrzymanie było bezpodstawne, przysługuje Ci prawo do złożenia zażalenia. Policja ma obowiązek poinformować Cię o tym fakcie oraz przekazać dokument zawierający odpowiednie pouczenia. Na podstawie art. 246 § 1 Kodeksu postępowania karnego, zażalenie może dotyczyć oceny:

• czy zatrzymanie było zasadne,

• czy było zgodne z prawem,

• czy przeprowadzono je w prawidłowy sposób.

Oznacza to, że sąd może zbadać, czy istniały rzeczywiste podstawy do zatrzymania oraz czy funkcjonariusze działali zgodnie z obowiązującymi procedurami – na przykład, czy użycie siły było proporcjonalne i konieczne w danej sytuacji.

Termin na wniesienie zażalenia wynosi 7 dni – licząc od momentu, w którym masz realną możliwość jego złożenia (zwykle jest to dzień zatrzymania). W takiej sytuacji zapraszamy do kontaktu z Kancelarią Adwokacką TOKLES. Specjalizujemy się w sprawach karnych i ochronie praw osób zatrzymanych. Reagujemy natychmiast, analizujemy sprawę i przygotowujemy niezbędne pisma, w tym zażalenia na zatrzymanie.

Skontaktuj się z nami telefonicznie: +48 782 472 482, za pośrednictwem e-mail: kancelaria@tokles.pl lub umów się na konsultację korzystając z formularza kontaktowego, dostępnego na stronie.