Zachowek od lat pełni funkcję zabezpieczenia interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie. Jednak od niedawna obowiązują istotne zmiany w przepisach, które znacząco wpływają na to, kto i w jakich okolicznościach może dochodzić roszczeń z tego tytułu. W 2025 roku znajomość aktualnych regulacji jest kluczowa zarówno dla osób uprawnionych do zachowku, jak i dla tych, którzy chcą go uniknąć.

Spis treści:

• Czym jest zachowek?
• Komu przysługuje zachowek?
• Kiedy należy się zachowek?
• Jak dochodzić zapłaty zachowku?
• Jak oblicza się zachowek?
• Wydziedziczenie – kiedy można pozbawić zachowku?
• Przedawnienie roszczeń a zachowek
• Wsparcie adwokata w sprawie o zachowek

Czym jest zachowek?

Zachowek to instytucja prawa cywilnego, której głównym celem jest ochrona osób najbliższych spadkodawcy przed całkowitym pominięciem ich w dziedziczeniu. Dzięki przepisom o zachowku, nawet jeśli zmarły w testamencie zapisał cały swój majątek obcej osobie, fundacji czy wyłącznie jednemu z dzieci, pozostałe uprawnione osoby mogą dochodzić rekompensaty pieniężnej. Ta rekompensata nie oznacza przywrócenia do dziedziczenia, ale jest równowartością części udziału, jaki przypadłby danej osobie w razie dziedziczenia ustawowego.

Wysokość zachowku zależy od wielu czynników, m.in. stopnia pokrewieństwa, stanu zdrowia uprawnionego oraz wieku. Zasadniczo stanowi połowę udziału spadkowego, jaki należałby się w dziedziczeniu ustawowym, chyba że uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy – wtedy przysługuje mu 2/3 tego udziału.

Komu przysługuje zachowek?

Prawo do zachowku przysługuje wyłącznie określonemu kręgowi osób, które należą do tzw. grupy najbliższych krewnych spadkodawcy. Są to przede wszystkim:

• Zstępni, czyli dzieci, wnuki, prawnuki.

• Małżonek – osoba pozostająca w formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą w chwili jego śmierci.

• Rodzice – tylko jeśli spadkodawca nie pozostawił zstępnych.

Warto zaznaczyć, że osoby żyjące w nieformalnym związku, partnerzy czy konkubenci nie mają prawa do zachowku, nawet jeśli łączyła ich wieloletnia relacja.

Kiedy należy się zachowek?

Uprawnienie do zachowku powstaje tylko wtedy, gdy dana osoba posiada status osoby uprawnionej do dziedziczenia ustawowego i została pominięta w testamencie lub otrzymała mniejszy udział, niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego. Jeżeli np. ojciec zostawił cały majątek tylko jednemu z dwóch synów, drugi może dochodzić zachowku.

Zachowku nie otrzyma osoba, która:

• została skutecznie wydziedziczona,

• zrzekła się dziedziczenia w formie aktu notarialnego,

• odrzuciła spadek,

• została uznana za niegodną dziedziczenia (np. popełniła przestępstwo wobec spadkodawcy).

Jak dochodzić zapłaty zachowku?

Osoba uprawniona do zachowku może wystosować wezwanie do zapłaty spadkobiercom testamentowym, prowadzić negocjacje w celu zawarcia ugody, a w przypadku braku porozumienia może wytoczyć powództwo o zapłatę przed sądem cywilnym właściwym dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Jak oblicza się zachowek?

Przy ustalaniu wysokości zachowku uwzględnia się wartość majątku spadkowego po odjęciu wszelkich długów i zobowiązań ciążących na spadku. Dodatkowo do masy spadkowej dolicza się darowizny oraz zapisy windykacyjne przekazane przez spadkodawcę, z pewnymi zastrzeżeniami. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego:

• do wartości spadku nie wlicza się drobnych darowizn odpowiadających przyjętym w danym środowisku zwyczajom ani tych, które zostały dokonane ponad dziesięć lat przed śmiercią spadkodawcy na rzecz osób niebędących spadkobiercami bądź uprawnionymi do zachowku;

• przy ustalaniu zachowku dla zstępnych nie bierze się pod uwagę darowizn dokonanych przez spadkodawcę w czasie, gdy nie posiadał on zstępnych, z wyjątkiem sytuacji, gdy darowizna miała miejsce na mniej niż 300 dni przed narodzinami dziecka;

• nie dolicza się również darowizn uczynionych przez spadkodawcę przed zawarciem małżeństwa, jeśli zachowek przysługuje małżonkowi.

W wyniku nowelizacji przepisów, do masy spadkowej wlicza się także wartość funduszu założycielskiego rodzinnej fundacji, jeżeli nie została ona ustanowiona testamentem, a także mienie przekazane w związku z jej rozwiązaniem – jednak tylko do wysokości odpowiadającej wartości tego funduszu wniesionego przez spadkodawcę.

Powyższe regulacje nie obowiązują, jeśli fundusz założycielski został wniesiony ponad dziesięć lat przed otwarciem spadku (chyba że fundacja jest spadkobiercą), ani w przypadku przekazania majątku osobom trzecim w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli nastąpiło to ponad dekadę przed śmiercią spadkodawcy

Wydziedziczenie – kiedy można pozbawić zachowku?

Wydziedziczenie to jedyny sposób, by pozbawić bliskiego prawa do zachowku – jednak musi być dokonane zgodnie z przepisami prawa i odpowiednio uzasadnione. Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli uprawniony do zachowku:

Wydziedziczenie musi być zawarte w testamencie z wyraźnym wskazaniem przyczyny. Samo stwierdzenie, że „syn mnie zawiódł” nie wystarczy, musi zostać przytoczony konkretny fakt (np. „odmówił mi pomocy w ciężkiej chorobie, nie kontaktował się od 5 lat mimo wielokrotnych prób”).

Przedawnienie roszczeń a zachowek

Roszczenie o zachowek jako roszczenie majątkowe podlega przedawnieniu, które co do długości terminu i początku jego obliczania zostało poddane szczególnemu unormowaniu w art. 1007 § 1 kc, w pozostałym jednak zakresie podlega zasadom ogólnym. Termin ten rozpoczyna bieg w chwili ogłoszenia testamentu (a w przypadku gdy spadkodawca pozostawił kilka testamentów – uwzględnia się ogłoszenie tego testamentu, z którego uprawniony wywodzi roszczenie o zachowek) i wynosi 5 lat.

Wsparcie adwokata w sprawie o zachowek

Sprawy o zachowek często budzą silne emocje i prowadzą do napięć rodzinnych, dlatego skorzystanie ze wsparcia adwokata może być kluczowe dla skutecznego dochodzenia swoich praw. Choć prawo nie nakłada obowiązku posiadania pełnomocnika, profesjonalna pomoc prawnika znacząco zwiększa szanse na pozytywne zakończenie sprawy. Adwokat nie tylko przygotuje niezbędne dokumenty i zadba o ich poprawność formalną, ale także poprowadzi negocjacje z pozostałymi spadkobiercami czy reprezentację w sądzie. W wielu przypadkach pomoc Adwokata pozwala uniknąć kosztownych błędów i przyspiesza uzyskanie należnego zachowku.

Jeśli potrzebujesz fachowej i kompleksowej pomocy prawnej w sprawach spadkowych zgłoś się do Kancelarii Adwokackiej TOKLES. Skontaktuj się z nami telefonicznie: +48 782 472 482, za pośrednictwem e-mail: kancelaria@tokles.pl lub umów się na konsultację korzystając z formularza kontaktowego, dostępnego na stronie.