Odpowiedzialność prawna za zniesławienie i znieważenie może mieć charakter zarówno cywilny, jak i karny. W Kodeksie karnym znajdziemy odrębne przepisy dotyczące tych dwóch czynów zabronionych: art. 212 k.k. reguluje zniesławienie, natomiast art. 216 k.k. odnosi się do znieważenia. Łączy je fakt, że oba chronią dobra osobiste, jakimi są dobre imię i cześć, które stanowią kluczowe elementy ochrony osobistej w polskim prawie.

Spis treści:

• Zniesławienie – art. 212 k.k.
• Fałszywe oskarżenia a zniesławienie
• Dozwolona krytyka
• Wyłączenie bezprawności zniesławienia
• Znieważenie – art. 216 k.k.
• Zniesławienie a znieważenie – kluczowe różnice
• Tryb ścigania przestępstwa zniesławienia i zniewagi
• Kara za przestępstwo zniesławienia i znieważenia
• Pomoc adwokata

Zniesławienie – art. 212 k.k.

Zniesławienie nazywane także pomówieniem jest opisane w art. 212 k.k. Przepis ten stanowi, że kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Surowsze sankcje grożą, gdy pomówienie następuje za pomocą środków masowego przekazu.

Pokrzywdzonymi przez niesławienie może być: osoba fizyczna, grupa osób, instytucja, osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej. Zniesławienie to rozpowszechnianie fałszywych informacji lub zarzutów, które mogą zaszkodzić reputacji osoby lub podmiotu.

Zatem co dokładnie oznacza zniesławienie?

Zniesławienie polega na rozpowszechnianiu nieprawdziwych, szkodliwych informacji o kimś, które mogą obniżyć jego społeczną ocenę lub spowodować utratę zaufania. Nie jest konieczne, by ofiara była wymieniona z imienia i nazwiska, wystarczy by kontekst umożliwiał jej identyfikację. Może to być forma werbalna, pisemna czy nawet graficzna.

Istotnym elementem zniesławienia jest to, aby zachowanie sprawcy godziło w dobre imię pokrzywdzonego i powodowało utratę zaufania do niego. Wystarczające jest przy tym, aby owe nieprawdziwe treści zostały zakomunikowane choćby jednej osobie.

Fałszywe oskarżenia a zniesławienie

W orzecznictwie karnym można napotkać sytuacje, w których dochodzi do zniesławienia poprzez niesłuszne obciążenie osoby niekaranej zarzutem popełnienia czynu zabronionego, jak również do sytuacji, gdy sprawca przyznaje się do winy, jednocześnie wskazując współsprawców, którzy jednak nie uczestniczyli w popełnieniu przestępstwa. W przypadku, gdy tego rodzaju oskarżenia są kierowane przed organ właściwy do ścigania lub orzekania w sprawach karnych, odpowiedzialność za zniesławienie ulega wyłączeniu przez zastosowanie art. 234 k.k. Należy jednak podkreślić, że jeśli fałszywe zarzuty dotyczące popełnienia przestępstwa były rozpowszechniane poza postępowaniem karnym, nie zachodzi przesłanka określona w art. 234 k.k., a czyn ten należy ocenić przede wszystkim według art. 212 k.k.

Dozwolona krytyka

Odpowiedzialność karna za zniesławienie nie dochodzi do skutku w przypadku tzw. dozwolonej krytyki, której celem jest poszerzanie wiedzy oraz świadomości społecznej. Ma to szczególne znaczenie w kontekście działalności dziennikarskiej oraz szeroko rozumianej wolności prasy.

Przedmiotem krytyki mogą być wszelkie aspekty życia społecznego, przy czym granicą dopuszczalności jest przestrzeganie powszechnie akceptowanych norm społecznych. W tym kontekście należy również wskazać, że na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 1 Prawa prasowego dziennikarz jest zobowiązany do zachowania szczególnej staranności i rzetelności podczas gromadzenia i wykorzystywania materiałów prasowych, zwłaszcza poprzez weryfikację prawdziwości uzyskanych informacji lub wskazanie ich źródła.

Wyłączenie bezprawności zniesławienia

W niektórych przypadkach odpowiedzialność za zniesławienie może zostać wyłączona.

Art. 213 k.k.
§ 1. Nie ma przestępstwa określonego w art. 212 § 1, jeżeli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 212 § 1 lub 2, kto publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut:
1) dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub
2) służący obronie społecznie uzasadnionego interesu.

Jeżeli zarzut dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego, dowód prawdy może być przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego.

Znieważenie – art. 216 k.k.

Przestępstwo zniewagi (określane również jako znieważenie lub obraza) zostało uregulowane w art. 216 k.k. Zgodnie z jego brzmieniem:

§ 1. Kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
§ 2. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 3. Jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą wzajemną, sąd może odstąpić od wymierzenia kary.
§ 4. W razie skazania za przestępstwo określone w § 2 sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
§ 5.Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego.

Istotą przestępstwa zniewagi jest wyrażenie pogardy oraz naruszenie czci osobistej innej osoby, przy jednoczesnym przekroczeniu akceptowanych norm społecznych i kulturowych. Należy jednak zaznaczyć, że samo użycie wulgaryzmów nie posiada automatycznie znamion zniewagi.

Pojęcie znieważenia

Pojęcie znieważenia ma charakter szeroki i obejmuje takie zachowanie, które w sposób demonstracyjny wyraża pogardę, a nie jedynie lekceważenie. Forma wyrażenia zniewagi jest tutaj obojętna, może ona nastąpić słownie, pisemnie lub gestem, zwłaszcza jeśli w danym środowisku ten gest jest powszechnie uznawany za obraźliwy. Kluczowe jest, aby działanie sprawcy było obiektywnie ocenione jako znieważające. Subiektywne odczucie znieważenia przez pokrzywdzonego nie wystarczy do kwalifikacji czynu.

Warto zaznaczyć, że ocena czy dane zachowanie jest znieważające może zależeć od kontekstu środowiskowego, a mianowicie to, co w jednym środowisku zostanie uznane za obraźliwe, w innym może być akceptowalne.

Zniesławienie a znieważenie- kluczowe różnice

Główna różnica między przestępstwem zniesławienia a znieważenia polega na odmienności chronionych dóbr osobistych. W przypadku zniesławienia istotą oceny jest wpływ czynu na naruszenie zaufania lub umniejszenie autorytetu pokrzywdzonego, natomiast przy znieważeniu kluczowe jest doznanie przez poszkodowanego negatywnych uczuć.

Warto również podkreślić, że znieważenia można dopuścić się wyłącznie względem osoby fizycznej, natomiast zniesławienie może dotyczyć osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.

Tryb ścigania przestępstwa zniesławienia i zniewagi

Zarówno przestępstwa zniesławienia, jak i zniewagi podlegają ściganiu z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że inicjatywa wniesienia aktu oskarżenia leży wyłącznie po stronie pokrzywdzonego.

Należy również zwrócić uwagę na stosunkowo krótkie terminy przedawnienia, które warunkują możliwość pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej. Karalność ustaje z upływem roku od momentu, gdy pokrzywdzony uzyskał wiedzę o osobie sprawcy, nie później jednak niż z upływem 3 lat od dnia popełnienia czynu. W sytuacji wszczęcia postępowania karnego w tym terminie okres przedawnienia ulega wydłużeniu i karalność ustaje z upływem 5 lat od zakończenia pierwotnego terminu przedawnienia.

Kara za przestępstwo zniesławienia i znieważenia

W przypadku obu  przestępstw ustawodawca przewidział przede wszystkim karę grzywny albo karę ograniczenia wolności. Jednakże, gdy do popełnienia czynu wykorzystane zostaną środki masowego komunikowania, możliwe jest wymierzenie kary pozbawienia wolności do roku.

Niezależnie od wymierzonej sankcji karnej, sąd ma uprawnienie do orzeczenia nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub innego celu społecznego wskazanego przez pokrzywdzonego. Ponadto, na wniosek pokrzywdzonego sąd może orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Pomoc adwokata

Adwokat może skutecznie wspierać ofiary zniesławienia pomagając im w dochodzeniu przysługujących praw. Świadczy fachowe doradztwo w zakresie oceny, czy w danym przypadku doszło do przestępstwa z art. 212 i 216 k.k. Może też przygotować i złożyć w imieniu pokrzywdzonego wniosek o ściganie sprawcy, reprezentować ofiarę przed sądem i w kontaktach z organami ścigania, dbając o właściwe przedstawienie dowodów i argumentacji prawnej. Adwokat może również wspierać osoby oskarżone o zniesławienie, oferując im pomoc w obronie przed postawionymi zarzutami. W ramach takiego wsparcia dokonuje szczegółowej analizy okoliczności sprawy oraz zgromadzonych dowodów, aby ocenić, czy działania klienta mieszczą się w granicach prawnie dopuszczalnych wyjątków od karalności.

Jeśli potrzebujesz fachowej i kompleksowej pomocy prawnej w sprawach karnych zgłoś się do Kancelarii Adwokackiej TOKLES. Skontaktuj się z nami telefonicznie: +48 782 472 482, za pośrednictwem e-mail: kancelaria@tokles.pl lub umów się na konsultację korzystając z formularza kontaktowego, dostępnego na stronie.